شیخ یاسین بن صلاح الدین بحرانی (زنده 1147ق) فقیه، أدیب، محدث و رجالی و از شاگردان شیخ عبد اللّٰه سماهیجی (م1135ق) است. شخصیت و نظریاتِ وی بسیار مورد توجه عالم ربانی مرحوم شیخ احمد احسائی اعلی الله مقامه است.
به گزارش کتاب أعیان الشیعه وی ساکن «جویم أبی احمد» در اطراف شیراز بوده و تا سال 1147ق، زنده بوده است. سماهیجی کتاب معروف خود در فرق بین اصولی و اخباری و مسائل دیگری را در جواب سؤالات وی نوشته و منیة الممارسین فی اجوبة الشیخ یاسین نامیده است. سماهیجی در اجازۀ خود برای شیخ یاسین چنین نوشته است:
ان مقترح ذلک علی، ای الإجازة، و ان کانت أحق بسؤاله و الأحری بان أکون من جملة تلامذته و رجاله لا من أشکاله و أمثاله.
در این عبارات، سماهیجی اظهار تواضع کرده و خود را شاگرد شیخ یاسین می داند تا هم ترازِ او.
شیخ یاسین مدتی در بحرین بوده و سپس به شیراز رفته که خود، سبب خروج از بحرین را در مقدمه کتاب خودش، الروضة العلیة فی شرح الالفیة چنین شرح داده است:
ان المسکین یاسین بن صلاح الدّین – عفی عنه آمین – یقول: إن اللّٰه تعالی قد أخرجنی بفضله من مصائب و أهوالٍ و نجانی من غمرات و زلزالٍ و حیث أنّی ممن کان فی قلب هذه الهلکة و الحین و تلک الطامة الواقعة علی أهل البحرین التی لم یقع مثلها فی الأزمان و لم تقع کلا و لا و لم یکن لها نظیر فی جمیع الأماکن و المساکن غیر کربلاء فیا لها من مصیبة ما أمرها قد شربتها و من بلیة ما احرها قد تجرعتها ثم انی لم اتحسر علی ما فات من المال و لا ما تلف من الدار و الحال بل أتذکر ما تغصصته من ضرب الرماح المریقة لدمی و ملاطمة السیوف المبریة لاعضائی و اعظمی فلم أزل اسلی النفس عن ذکرها و أشغلها عن ذلک بغیرها و کیف اسلو و قد لاطمتنی بعدها أمواج الغربات و تعاورتنی عقیبها ایدی الکربات فصرت متداولا فی ساحل البلدان مترامی من مکان إلی مکان حتی القتنی ایدی الاقضیة و الأقدار و قذفتنی نون الآونة تحت یقطین هذه الدار دار العلم و الکمال شیراز المصونة من الزلزال و الأهوال جاف القلم من المداد خالیا من الطارف و التلاد.
شیخ یاسین از شیخ حسین ماحوزی و از شیخ عبد اللّٰه بن صالح سماهیجی (م1135ق) روایت میکند و سید نصر اللّٰه بن حسین فائزی حائری (شهید ح 1168ق) از وی اجازۀ روایت در تاریخ 1145ق، دارد.
شیخ مرحوم اع در کتاب مبارک شرح الزیارة الجامعة الکبیرة و همچنین در بعضی رساله های خود، بسیار از مرحوم شیخ یاسین اسم برده و مطالبی را نقل می فرمایند. در موضعی می فرمایند: الشیخ یاسین بن صلاح الدین البحرانی تغمده الله برحمته.
و در رساله ای، شیخ یاسین را از علماء بزرگ و شریف بر می شمرند: و هو من أکابر العلماء و أشرافهم.
یکی دیگر از مواضع، کتابِ جُنگِ شیخ مرحوم اع است. در این جُنگ، مکرراً از مرحوم شیخ یاسین نام برده و درباره آراء تاریخی و فقهیِ وی (نفیاً یا اثباتاً) یادداشت هایی مرقوم فرموده اند.
جالب توجه است که اشاره کنیم مرحوم عالم ربانی سید کاظم رشتی اع نیز از مرحوم شیخ یاسین، در مقام یک رجالیِ متحبر نام برده و نام وی را ردیف علماء اهل فن بر می شمارند. آنجا که در رساله مقامات العارفین می فرماید: …موضع ذکر آنها در کتب رجالیه مبسوطه است مثل رجال کبیر میرزا محمد و علامه و شیخ یاسین و امثال اینها.
آثار و تألیفات او که برخی در حوزۀ حدیث و علوم آن است به این شرح است:
1.معین النبیه فی رجال من لا یحضره الفقیه
مؤلف در این کتاب اسامی راویانی را که در مشیخۀ من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق آمده، تنظیم کرده است. او کتابش را در یک مقدمه و دو مطلب قرار داده و در مقدمه، چهارده فصل در علم درایه و قواعد کلی رجال آورده، سپس مشایخ شیخ صدوق و راویانی را که در طریق روایی او واقع شدهاند، به ترتیب الفبایی، در دو مطالب ذکر نموده و تألیف آن را در ششم رمضان 1145ق، به پایان رسانیده است.
2.المحیط أو الوسیط فی الرجال المعروف بـ رجال الشیخ یاسین البحرانی
3.حاشیة علی شرح الزبدة للفاضل الجواد
4.حاشیة علی شرح العقائد النسفیة
5.الروضة العلیة
6.اعتماد المنطقیین
7.حواشی شرح الشافیة للنظام النیسابوری
8.رسالة النور فی علم الکلام
9.رسالة فی حدیث «الوصیة نصف الایمان»
10.رسالة القول السدید فی تفسیر کلمة التوحید
11.رسالة فی عدم اعتبار قول علماء الرجال لکثرة أغلاطهم.
چند روز قبل (18 ماه مبارک رمضان 1439ق) کتابی درباره این شخصیت به چاپ رسید. این کتاب که ضمن سلسله مباحثی درباره بحرین به چاپ رسیده، چنین عنوانی دارد:
الفقیه البحرانی و محنة خراب البحرین، با عنوانِ فرعیِ: دراسة و ترجمة لحیاة الشیخ یاسین البلادی البحرانی.
این کتاب (نگاشته عباس المرشد) را مرکز أوال للدراسات و التوثیق منتشر کرده است. در این کتاب، پس از مقدمه ای کوتاه (16 صفحه) معلوماتی از زندگی شیخ یاسین ارائه شده است. در فصل اول با عنوان “الترجمة و السیرة” به مطالبی ذیل چهار مبحث اشاره شده است؛ مطالبی تحت عناوینی همچون: محل تولد، خانواده، تاریخ تولد، شعر، وفات، اولاد، گفتار علماء درباره ایشان، مشایخ اجازه، شاگردان، معاصران، مؤلفات، رسائل، هجرت و زعامت دینی.
در فصل دوم، باز هم ذیل سه مبحث مطالبی از این دست مطرح شده است: مختصری از اوضاع فقهیِ زمان شیخ یاسین، توان فقهی شیخ یاسین با توجه به نوشته های وی، روش رجالیِ مرحوم شیخ یاسین.
در فصل آخر، تغییرات سیاسی عصر شیخ یاسین بررسی شده و به دوران خرابی بحرین و تسلط صفویه بر آن دیار اشاره شده است. مطالب این فصل از دوران صفویه تا عثمانی ها و بعد هم دوران استبداد را در بر می گیرد.
پایان بخش مطالب کتاب، “خاتمه” ای است مختصر و چند ضمیمه و سَردِ منابع و مآخذ.
24 ماه مبارک رمضان 1439