درباره زیارت اربعین فراوان گفته‌اند و نوشته‌اند و به بیان‌های مختلف زوایای گوناگون این واقعه را بررسیده‌اند. تنوع نوشتارها در این حوزه به قدری است که اشاره به بعضی از این تألیفات، شاید ترجیح بلا ترَجّح باشد. موضوع‌های مهم و پُر ارزشی همچون حدیث حضرت عسکری علیه‌السلام درباره زیارت اربعین، جایگاه عدد چهل، بررسی صحت روز اربعین و ورود جابر بن عبد الله انصاری رحمة الله علیه به کربلا، ورود اهل بیت علیهم‌السلام در این روز به کربلای معلی، بررسی ملحق‌کردن رأس مطهر به بدن مقدس امام حسین صلوات الله علیه، موضوع‌هایی است که کاملاً بررسی شده است. در این نوشتار به چند نکته دیگر اشاره می‌کنیم.
ظاهراً در ارتباط با زیارت اربعین، فقط دو روایت در دست است. روایت اول، همان حدیث حضرت عسکری علیه‌السلام است که عالم ربانی و حکیم صمدانی مرحوم حاج محمدکریم کرمانی اعلی الله درجته نیز به آن اشاره فرموده‌اند و آن را در کتاب المزارِ فصلُ‌الخطاب (مشهور به فصل‌الخطابِ کبیر، برابر فصل‌الخطابِ صغیر) نقل فرموده‌اند و فقط این یک‌روایت را در باب مربوط به اربعین نقل کرده‌اند: باب زیارته علیه‌السلام یوم الأربعین من مقتله؛ عن ابی محمد الحسن بن علی العسکری علیه‌السلام انه قال علامات المؤمن خمس صلوة الخمسین و زیارة الأربعین و التختم بالیمین و تعفیر الجبین و الجهر ببسم الله الرحمن الرحیم (فصل الخطاب، ص458)
روایت دوم، درباره کیفیت زیارت حضرت در این روز است که در همان کتاب شریف (ص471) ذیل باب زیارته علیه‌السلام فی الأربعین نقل فرموده‌اند: فی البحار عن صفوان بن مهران الجمال قال قال لی مولای الصادق صلوات الله علیه فی زیارة الأربعین تزور عند ارتفاع النهار و تقول: السلام علی ولی الله و حبیبه، السلام علی خلیل الله و نجیبه… و پس از زیارت: ثم تصلی رکعتین و تدعو بما أحببت و تنصرف.
برخی از پژوهشگران به انحصار روایات اربعین به این دو روایت تصریح کرده‌اند. جناب رسول جعفریان در مقاله «دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟» ذیل عنوان «اربعین امام حسین علیه‌السلام» پس از نقل حدیث حضرت عسکری علیه‌السلام (با این تفاوت که «صلوة الخمسین» را طبق ضبط مشهور «صلوة الإحدی و الخمسین» را ذکر کرده‌اند) نوشته‌اند: «این حدیث تنها مدرک معتبری است که جدای از خود زیارت اربعین که در منابع دعایی آمده، به اربعین امام حسین علیه‌السلام و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است.» (مجله معارف، ش73)
در نوع نوشتارهایی که درباره زیارت اربعین تنظیم شده است و نگارنده به محتوای آن دسترسی داشت (از جمله مجموعه حجیم و دو جلدیِ «مجموعه مقالات اربعین» تدوین‌شده در پژوهشکده حج و زیارت (جلد اول 371صفحه و جلد دوم145صفحه) و در همین مجموعه به کتاب‌های تألیفی در این حوزه نیز اشاره شده است و مجموعه‌هایی به زبان عربی)، جز این دو روایت مذکور به روایت دیگری اشاره نکرده‌اند؛ بلکه برای کامل شدن نوشتار و مقاله خود، گریزی زده‌اند به روایات فضیلت زیارت سیدالشهدا صلوات الله علیه و روایات فضیلتِ مَشی در مسیر زیارت این بزرگوار و دیگر احادیثی که در این باب وارد شده است.
درباره دیگر اوقاتِ منتسب به سیدالشهدا صلوات الله علیه روایات متعددی وارد شده است. در همان فصل الخطابِ کبیر و در همان صفحه‌ای که روایت حضرت عسکری علیه‌السلام درباره زیارت اربعین نقل شده است، روایات دیگر ایام منتسب به حضرت را هم نقل فرموده‌اند و خواننده تنوعِ اخبارِ این ابواب را مشاهده می‌کند:
باب زیارة الحسین علیه‌السلام فی شهر رمضان و الصلوة عنده (5 روایت)، باب زیارته علیه‌السلام لیلتی الفطر و الأضحی (2 روایت)، باب زیارة الحسین علیه‌السلام لیلة عرفها و یومها و یوم العید (9 روایت)، باب زیارة الحسین علیه‌السلام لیلة عاشوراء و یوم عاشوراء (5 روایت)، باب زیارته علیه‌السلام یوم الاربعین من مقتله (1 روایت)، باب زیارته علیه‌السلام فی رجب (1 روایت)، باب زیارته علیه‌السلام فی النصف من شعبان (7 روایت)، باب عمل لیلة النصف من شعبان بکربلاء (1 روایت) و… .
به تعبیر کتاب مبارک ارشادالعوام، از ویژگی‌های سیدالشهدا صلوات الله علیه این است که «جمیع ایام متبرکه را که در آنها ظهور امری از امور خدا یا عظمتی از عظمت‌های او شده یا جلوه به فضلی یا عدلی یا جلالی فرموده است منسوب به او [=سیدالشهدا ع] گردانیده و زیارت آن بزرگوار را در آن مستحب کرده است؛ مانند شب‌های قدر با وجودی که قتل حضرت امیر در آنها اتفاق افتاده زیارت سیدشهدا در آنها سنت است و روز مبعث که پیغمبر مبعوث شد زیارت سیدشهدا سنت است روز مباهله زیارت او سنت است روز عرفه زیارت او سنت است نوروز که روز خلافت امیرالمؤمنین است زیارت او سنت است اعیاد و جمعات و سایر ایام متبرکه زیارت او سنت است نیمه‌شعبان صاحب الامر به دنیا آمده زیارت او سنت است. خلاصه هر روزی که در آن امری یا جلوه‌ای از خدا ظاهر شده زیارت او سنت است و زیارت او را باید کرد اگرچه خطر بر جان و مال باشد… .»
و وقتی از استاد معظم حفظه الله سؤال می‌شود که ظاهراً در روز مبعث زیارت مأثوری برای سیدالشهدا علیه‌السلام نرسیده است ولی آقای مرحوم کرمانی اعلی الله مقامه می‌فرمایند در این روز زیارت سیدشهدا سنت است، می‌فرمایند: ابتدای فرمایش قاعده‌اش را بیان فرمودند که در جمیع ایام متبرکه زیارت آن بزرگوار مستحب است؛ حتی اگر زیارت مأثوری در آن روز نباشد.
اینک این پرسش مطرح است که میان این اوقات مبارکاتِ منتسب به سیدالشهدا صلوات الله علیه کدام یک افضل اوقات است و در درجه نخستین قرار دارد؟ و در این میان جایگاه فضیلتِ زیارت اربعین که یکی از این اوقات مقدسات است در کجاست؟
پاسخ به این پرسش و مقایسه میان این اوقات مشرفه، در تخصص ناقصین نیست. نزد ما و برای ما و نسبت به ما این اوقات یکسان است… شاید این مثال مناسب این مقام باشد: اقیانوس و دریا و دریاچه و حوض و پارچِ آب، نزدِ استعداد و قابلیت یک استکان کوچک، مساویند؛ چراکه حوصله این استکان به اندازه خود است و بیش از مقدار توانایی خود را درک نمی‌کند. پس هرگز نمی‌یابد تفاوت پارچ آب با اقیانوس چیست؛ زیرا فیضی که از پارچ آب به او می‌رسد، او را مشحون می‌کند و لبریز می‌سازد و هرگز تصور نخواهد کرد که اقیانوس چیست و هرچه هم که برای او اقیانوس را وصف کنند، باز هم لسان حال او مترنم است به اشعارِ مثنوی مرحوم آقای کرمانی متّعنا اللهُ بعلومه که: وصف ما اندر خور اوهام ماست؛ ذات تو بیرون ز حد وهم‌هاست، ما همه در چند و چون و تو برون؛ چون درآید وصف تو در چند و چون.
در بحثِ ما نیز چنین است؛ ولی می‌توان نکته‌ای را احتمال داد و آن این است که هرچه فضیلت این ایام بیشتر باشد، جنس فیضی که در کاسه قابلیت ما قرار می‌گیرد، خاصّ‌تر خواهد بود.
به هر روی این پرسش مطرح است و از طرفی ما را نمی‌رسد بخواهیم درباره فضیلت این ایام قضاوت کنیم. از این رو باید به منابع مکتبی مراجعه کرده و از فرمایش‌های علمای ربانی و حکمای صمدانی أعلی الله مقامهم بهره بریم.
سید مرحوم، سید کاظم رشتی أعلی الله مقاماتِه در پاسخ پرسش‌های شیخ محمد بحرانی رسائلی دارند. در سومین رساله، بیان می‌فرمایند که جناب عالم عامل و فاضل کامل، جناب شیخ محمد بن حسین بحرانی در ادامه پرسش‌های مهم و مشکل پیشین خود، پرسش‌های دیگری مطرح کرده‌اند. نامه شیخ محمد بحرانی چنین آغاز می‌شود:
«بسم الله الرحمن الرحيم السلام عليک يا کافل ايتام آل الرسول و منتهي السؤال الي سلم الوصول و الشهيد بعد الله و اوليائه يوم يأتي السائل و المسؤول الوساطة بيننا و بين امامنا المحجوب و رکننا الذي نلجأ اليه في المنقول و المعقول فيا سيدي قد طرأ علي فهمي القاصر بعض المسائل لما شاقني من الايضاح في المسائل الاول فالقيتها عليک لانک اليوم عمادي و رکني الاشد.»
و سپس مسائل خود را طرح می‌کند. یکی از این مسائل که به بحث ما مربوط است، درباره مقایسه میان فضیلت ایام زیارتی سیدالشهدا صلوات الله علیه است. تمام پرسش و پاسخ را نقل می‌کنیم و ترجمه عبارات را ذکر خواهیم کرد.
«قال سلمه الله تعالي اخبرني سيدي عن افضل ايام زيارة الحسين عليه السلام عاشوراء ام عرفة ام النصف من شعبان ام ليالي الاعياد او الاربعين و ايما افضل زيارة الغدير ام عاشوراء ام عرفة علي التفصيل.
اقول روي في البحار عن علي بن محمد بن فيض بن مختار عن ابيه عن جعفر بن محمد عليها السلام انه سئل عن زيارة قبر ابي‌عبدالله الحسين فقيل هل لذلک وقت هو افضل من وقت فقال عليه السلام زوروه صلي الله عليه و آله في کل وقت و کل حين فان زيارته عليه السلام خير موضوع فمن اکثر منها فقد استکثر من الخير و تحروا بزيارتکم الاوقات الشريفة فان الاعمال الصالحة فيها مضاعفة و هي اوقات مهبط الملائکة لزيارته و فيه ايضا عن البزنطي قال سألت اباالحسن الرضا عليه السلام اي الاوقات افضل ان نزور الحسين عليه السلام قال النصف من رجب و النصف من شعبان
فبين عليه السلام ان افضل الاوقات النصف من رجب و النصف من شعبان و لاشک ان النصف من شعبان افضل من النصف من رجب و لو علم الناس ما في زيارة النصف من شعبان لقامت ذکور الرجال علي الخشب و من احب ان يصافحه مائة الف نبي و اربعة و عشرون الف نبي فليزر قبر ابي‌عبدالله الحسين بن علي عليهما السلام في النصف من شعبان فان ارواح النبيين عليهم السلام يستأذنون الله في زيارته فيؤذن له منهم خمسة اولوا العزم من الرسل و لو کان وقت افضل من ذلک الوقت لما استأذنوا باجمعهم في ذلک الوقت و ما صافحوا زواره و من يزوره في ذلک الوقت کان کمن زار الله في عرشه و هذا الثواب و ان ورد في غيره من ساير اوقات زيارات الحسين عليه السلام الا انه مقرون بمزايا لم‌يکن لغير ذلک الوقت الشريف فيکون افضل من جميع الاوقات و ان کان في الکل فضل کما نطق به الحديث الاول الذي ذکرنا.
و قولکم زيارة الغدير افضل ام زيارة عاشوراء اعلم انه لولا ماورد ان فضل زيارة اميرالمؤمنين علي زيارة الحسين کفضل اميرالمؤمنين علي الحسين لکان القول بافضلية زيارة الحسين قويا جدا و لاينافي ذلک کون اميرالمؤمنين عليه السلام افضل من الحسين عليه السلام لان الحسين عليه السلام قد اختص بمزايا لم‌يختص بها النبي و اميرالمؤمنين عليه السلام من شرافة الحسب و النسب کما هو المعلوم الظاهر الا تري اميرالمؤمنين عليه السلام قد قتل في ليالي القدر و زيارة الحسين مستحبة فيها و المسافر مخير في الحاير دون حرم اميرالمؤمنين عليه السلام و بالجملة مقتضي مقام الشهادة اعظم من ذلک ولکن تحت متابعة الحديث ولکن في النفس بعد شيء و زيارة النصف من شعبان افضل من زيارة عرفة و ساير الزيارات لماذکرنا و بينا.»
حاصل معنی:
«پرسش: آقای من، به طور تفصیل به من خبر دهید که کدام‌یک از ایام زیارتی حسین علیه‌السلام افضل است؟ عاشورا یا عرفه یا نیمه شعبان یا لیالی عید یا اربعین؟ و اینکه زیارت غدیر افضل است یا عاشورا یا عرفه؟
پاسخ: در کتاب بِحارالأنوار از حضرت باقر علیه‌السلام روایت شده است که آن بزرگوار از زیاره قبر حسین علیه‌السلام سؤال شدند که: آیا برای زیارت حضرت وقتی است که افضل اوقات باشد؟ حضرت فرمودند: او را در هر وقت و حینی زیارت کنید؛ چراکه زیارت ایشان خیر موضوع است پس کسی که زیاد آن حضرت را زیارت کند، بیشتر خیرْ به دست خواهد آورد و تلاش کنید در اوقات شریفه آن حضرت را زیارت کنید؛ چراکه اعمال صالحه در این اوقات مضاعف است و در این اوقات ملائکه برای زیارت حسین علیه‌السلام فرود می‌آیند. و در همان کتاب است که بزنطی می‌گوید از حضرت رضا علیه‌السلام پرسیدم: چه اوقاتی با فضیلت‌ترین است که در آن حسین علیه‌السلام را زیارت کنیم؟ حضرت فرمودند: نیمه رجب و نیمه شعبان.
در این حدیث امام علیه‌السلام روشن فرمودند که با فضیلت‌ترین اوقات، نیمه رجب و نیمه شعبان است و شکی نیست که نیمه شعبان از نیمه رجب افضل است و اگر مردم می‌دانستند که در زیارت نیمه شعبان چه چیز است، هرآینه برای زیارت، به سفرهای طولانی و دور از خانمان و بر قتب‌های چوبین سوار می‌شدند و کسی که دوست می‌دارد صد و بیست و چهار هزار پیغمبر با او مصافحه کنند، در نیمه شعبان قبر سیدالشهدا را زیارت کند چرا که – عموماً – ارواح پیامبران از خداوند برای زیارت آن حضرت اذن می‌گیرند و فقط به پیامبران اولواالعزم اذن داده می‌شود و اگر وقتی با فضیلت‌تر از نیمه شعبان بود، در نیمه شعبان به همه انبیا اذن داده نمی‌شد با زائران آن حضرت مصافحه نمی‌کردند. و کسی که در آن وقت او را زیارت کند مانند کسی است که خدا را در عرشش زیارت کرده باشد.
و این ثواب اگرچه درباره سایر اوقات زیارت سیدالشهدا هم وارد شده ولی در نیمه شعبان همراه با مزایایی است که در غیر این وقت شریف نیست؛ پس از همه اوقات افضل است؛ اگرچه همه ایام زیارتی حضرت دارای فضیلت است چنانکه حدیث اول به این مطلب گویاست.
و اما سخن شما که زیارت غدیر افضل است یا زیارت عاشورا، بدان اگر نرسیده بود که فضل زیارت امیرالمؤمنین بر زیارت حسین مانند فضل امیرالمؤمنین است بر حسین، قولِ به افضیلت زیارت حسین علیه‌السلام جداً قوی بود و هیچ منافاتی هم با افضلیت امیرالمؤمنین بر حسین نداشت چراکه حسین صلوات الله علیه به ویژگی‌هایی مخصوص شده است که نبی صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه‌السلام آن ویژگی‌ها را ندارند؛ از شرافت در حسب و نسب همان‌گونه که ظاهر است. آیا نمی‌بینی حضرت امیر در شب‌های قدر به شهادت رسیده‌اند ولی زیارت حسین در این شب‌ها مستحب است و مسافر در حایر حسینی مخیر است ولی در حرم امیرالمؤمنین مخیر نیست [(فرمایش سید مرحوم اع طبق فتوای مشهور است؛ ولی آقای شریف طباطبایی اع با توجه به دلایلی در حرم امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز مسافر را در قصر و اتمام مخیر می‌دانند.)]
به هر روی مقتضای مقام شهادت، اعظم از این مطالب است ولی متابعت از احادیث مذکور، همین‌مقدار از فضیلت را می‌رساند؛ اگرچه باز هم در نفْس و خاطر، چیزی باقی می‌ماند [(بدین معنا که اگر مقتضای مقام شهادت را در نظر بگیریم، امر اعظم از این خواهد بود و دراین باره مطالبی ناگفتنی در دل و ذهن باقی می‌ماند و همان‌گونه که استاد معظم حفظه الله فرموده‌اند: رازی است قصه‌ات که بدان ره نبرده کس؛ مانند غصه‌ات به جهان غم نخورده کس.)] و به همان علتی که ذکر کردیم و روشن ساختیم، زیارت نیمه شعبان از زیارت عرفه و دیگر زیارات افضل است.»
مسئله دیگر درباره زیارت اربعین این پرسش است که زیارت سیدالشهدا صلوات الله علیه در روز اربعین، باید در کنار مضجع شریف این بزرگوار باشد؟ به تعبیر دیگر زیارت اربعینی که حضرت عسکری علیه‌السلام به آن اشاره فرموده‌اند و حضرت صادق علیه‌السلام کیفیت آن را آموزش داده‌اند، با حضور در کربلای معلی متحقق می‌شود یا در هر مکان که در روز اربعین حضرت زیارت شدند، «زیارت اربعین» متحقق شده است؟
باید گفت اصلی اولی در زیارت، خدمتِ مَزور رسیدن و امام صلوات الله علیه را از نزدیک سلام‌دادن است؛ همان‌طور که حضرت رضا صلوات الله علیه در حدیثی فرمودند: ان لکل امام عهداً في عنق أولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء و حُسن الأداء زیارة قبورهم… .
همچنین باید اشاره کنیم که درباره بعضی زیارات، بِخُصوصه، رسیده است که زائر نزد قبر مطهر حاضر شود. مثلاً در کتاب عملیِ «کفایة المسائل»، تألیف و تصنیف عالم ربانی و حکیم صمدانی مرحوم حاج میرزا محمدباقر شریف طباطبایی نفعنا الله بعلومه، درباره زیارت عاشورا فرموده‌اند: «کسی که در شب عاشورا نزد قبر آن بزرگوار علیه السلام بیتوته بجا آورد و او را زیارت کند، ملاقات کند خدای عز و جل را در قیامت در حالتی که در خون خود غلطیده…» و البته در مسئله بعد بیان می‌فرمایند در روز عاشورا در هر مکان و موضعی که آن حضرت را زیارت کند، چه ثمراتی به دست خواهد آورد. منظور این است که به طور کلی حضور در کربلای معلی فضیلت دارد؛ ولی بخصوصه درباره زیارت عاشورا، استحباب حضورِ در کربلا نقل شده است. اما آیا زیارت اربعین نیز چنین است…؟
در روایت حضرت عسکری علیه‌السلام به طور مطلق فرموده‌اند «و زیارة الأربعین» و هیچ توضیحی ندارد که در کربلا این زیارت خوانده شود یا در بلاد دیگر و در روایت حضرت صادق علیه‌السلام نیز امام طبق دیگر زیارات مأثور، دستور نمی‌فرمایند.
توضیح بیشتر اینکه در دیگر زیارات تعبیراتی ذکر شده است که ناظر به حضور زائر نزد قبر مزور است. مثلاً در زیارت عرفه می‌فرمایند: «پس اگر ممکن شد تو را که از فرات غسل کنی چنان کن…و پاکیزه‌ترین جامه‌های خود را بپوش و قصد زیارت آن حضرت کن در حالتی که به آرامی و وقار و تأنی باشی پس چون به در حایر برسی بگو…» و در مقدمات زیارت نیمه رجب آمده است: «پس چون قصد کردی زیارت آن حضرت را در این وقت و آمدی بر صحن شریف پس داخل شو یعنی در حرم مطهر و سه مرتبه بگو الله اکبر و بایست نزد قبر منور و بگو…» و در مقدمات زیارت نیمه شعبان: «و آن زیارت چنین است می‌ایستی نزد قبر حضرت و می‌گویی…» و دیگر زیارات مأثور.
اما درباره زیارت اربعین، امام صادق صلوات الله علیه به صفوان جمال می‌فرمایند: «زیارت می‌کنی در هنگامی که روز بلند شده باشد و می‌گویی…» همان‌گونه که شخص آگاه متوجه می‌گردد در این عبارات، قرینه‌ای بر حضور در کربلای معلی قرار نداده‌اند و عباراتی همچون چون به در حایر برسی بگو یا اذن دخول بخوان یا هنگامی که به درگاه صحن مطهر رسیدی چُنین کن و دیگر تعبیراتِ مُشعر به حضور در کربلای معلی اشاره‌ای نشده است. در این زیارت حتی به زیارت حضرت علی‌اکبر و حضرت أبوالفضل العباس علیهما السلام و شهدا کربلا اشاره‌ای نشده است… . ازاین رو استحبابِ زیارت اربعین به این معنا خواهد بود که این زیارت، در روز اربعین قرائت شود.
آنچه ممکن است نیاز به تأمل داشته باشد، عباراتی است که حضرت صلوات الله علیه پس از بیان زیارت اربعین بیان می‌فرمایند: «و تصلی رکعتین و تدعو بما أحببت و تنصرف» (و دو رکعت نماز می‌خوانی و دعا می‌کنی به آنچه بخواهی و برمی‌گردی.)
شاید برخی از فعلِ «تنصرف» این‌گونه برداشت کنند که از نزد قبر مطهر به وطن خود برمی‌گردی و شبیه این ترجمه‌ها. باید گفت اگرچه طبق لغت‌نامه دهخدا، یکی از ترجمه‌های انصراف در زبان فارسی برگشتن و بازگشتن و مراجعت است؛ ولی معانی دیگری نیز موجود است و در عربی گاهی آن معانی قصد می‌شود و یکی از معانی پر کاربرد، تمام شدن کار است و در نتیجه پرداختن به کاری دیگر.
برای نمونه، در کتاب مجمع البحرین عبارت «إنصرفَ مِن صلاته» به معنای «سَلّم» آمده است و عبارت «صرفته عن وجهه» به معنای «حوّلته» است و جمله «صرف رسول‌الله صلی الله علیه و آله إلی الکعبة» یعنی «صرف وجهه الیها و حول.» و در کتاب معیاراللغه، «صرفتُ فلاناً عن وجهه: رددتُه فانصرف.» ذکر شده است.
در عبارات عربیِ معاصر نیز گفته می‌شود: «إنصرافُ الوقت المحدّد: مُروره» و همچنین: «لیس من عادته أن‌ینصرف عن واجباته» و توضیح داده می‌شود: «أن‌یتخلی عنها، أن‌یترکها.»
شیخ مرحوم اعلی الله درجته، در جلد چهارم شرح الزیاره، هنگام شرح عبارت وداع که: «فإذا أردت الإنصراف» می‌فرمایند فالمراد بالانصراف المذکور الذی یقع الوداع قبله هو الانصراف الی بلد الزائر…» می‌فرمایند مراد از انصرافِ مذکور که وداع قبل از آن واقع می‌شود، عبارت است از انصراف و بازگشت زائر به شهرش. مفهومِ مخالف این عبارت چنین است که غیر از انصراف مذکور، ممکن است انصرافی باشد که این معنا را نداشته باشد و از این رو شیخ مرحوم اع قیدِ «المذکور» را ذکر می‌فرمایند.
در تاریخ است که حضرت امیر صلوات الله علیه پس از اقامه عزا کنار قبر زهرا سلام الله علیها و سخن گفتن با رسول‌خدا صلی الله علیه و آله می‌فرمود: «فإن أنصرف فلا عن ملالة.» استاد معظم حفظه الله درباره این جمله می‌فرمایند:
«فإن انصرف فلا عن ملالة، اگر بر می‌گردم؛ بعضی‌ها خواسته‌اند از این جمله استفاده کنند که قبر فاطمه زهرا در خانه‌شان نبوده، چون انصراف یعنی برگشتن و از جایی به جایی رفتن. ولی نه، انصراف یعنی از این کار به کار دیگر مشغول شدن مثل اینکه در مورد نماز می‌فرمایند وقتی که از نماز انصراف پیدا می‌کنی به طرف راست انصراف پیدا کن. به کار تعقیب می‌خواهی بپردازی چنین کن. از خود نماز خارج شدن و به تعقیب پرداختن را انصراف می‌گویند. یعنی اگر از گفتگوی با شما به کار دیگری منصرف شوم و یا اینکه از کنار قبر زهرا سلام الله علیها برخیزم و به کار دیگری بپردازم فان انصرف فلا عن ملالة نه این است که از نشستن کنار قبر زهرا و گفتگو با شما و زهرا خسته شدم نه، از این جهت نیست.» (سخنرانی شب پنجشنبه، 16 جمادی الاوی 1408)
همچنین در سلسله سخنرانی‌‌های ایشان در ذیل حدیث حضرت عسکری علیه‌السلام و بررسی «علاماتُ المؤمن خمس» که یکی از منابع و مراجع مکتبی در زمینه بحث زیارت اربعین است و معرفی این سخنرانی‌ها به نوشتاری مستقل نیازمند است، بیان فرموده‌اند که مراد از این مؤمن، شیعه است (در برابر اهل سنت) و به این مطلب تصریح فرموده‌اند که:
«البته به حسب ظاهر روايت مقصود اين است که به کربلا بروند، زيارت اربعين يعني بروند کربلا امام حسين را زيارت کنند که عمل جابر را احياء کرده باشند. اما به حسب لحن، از حديث برمي‌آيد که در هرکجا باشند اگر روز اربعين امام حسين علیه‌السلام را زيارت كنند به يک‌چنین فضل و فضيلتی نائل مي‌شوند و ثواب اين عمل جابر را درک می‌کنند و به آنها ثواب زيارت امام حسين علیه‌السلام را در کربلا ، در روز اربعين می‌‌دهند. حالا راه دور هم باشد، باشد. همين اندازه که حضرت را اگرچه به گفتن «السلام‌عليک يا اباعبدالله، صلي‌الله‌عليک يا اباعبدالله» زيارت كند، به همين‌مقدار هم باشد، برای او اجر زيارت امام علیه‌السلام را در روز اربعين کرامت می‌کنند.» (سخنرانی 22 صفر 1414)
در پایان، به فتوای کتاب مبارک کفایة‌المسائل اشاره می‌کنیم که می‌فرمایند:
«یکی از علامات مؤمن این است که در روز اربعین که بیستم ماه صفر است آن بزرگوار علیه‌السلام را زیارت کند در هر مکانی که باشد. چنان که در احادیث وارد شده و خلافی در آن نیست.»
باز هم تأکید می‌کنیم نفْس حضور در کربلای معلی مستحب مؤکد و مغتنم است؛ ولی درباره زیارت اربعین بخصوصه برای حضور در کربلا در فرمایش‌ها بیانی نرسیده است؛ بلکه آن‌گونه که از قراین به دست آمد، استحباب زیارت اربعین به این معنا است که در روز اربعین حضرت حسین صلوات الله علیه زیارت شوند و اقتدا به سنت جابر، همین زیارت خواهد بود «در هر مکانی که باشد.»
اربعین1437