یکی از کتابخانه‌های خصوصی در مشهد مقدس، کتابخانه ادیب میبدی است. این کتابخانه مشتمل است بر شصت و پنج هزار نسخه چاپی و سه هزار نسخه عکسی و نیز بیش از دو هزار نسخه خطی. چهار هزار دیوان فارسی و چهار هزار و پانصد دیوان به زبان‌های شرقی و غربی از امتیازهای این کتابخانه است.
مجموع نسخه‌ها از آن جهت که مشتمل بر نسخه‌های خریداری‌شده و نیز اهدایی خانواده‌های گوناگون است و در فهرست این کتابخانه، نام هفده نفر از این اشخاص مذکور است، با مشخّصه تنوع، نسخه‌های محلّی، خطوط علماء و شعراء عجین شده و کتابخانه‌ای در خور توجه را شکل داده است.
از جهت اهمیت آن، فهرست‌نگار معاصر، سید احمد حسینی اشکوری فهرست‌نگاری این کتابخانه را به عهده گرفته تا فهرست کتابخانه، دارای انسجام، یک‌پارچگی و دقت باشد.
پیشتر بخشی از نسخه‌ها در سه دفتر با عنوان «فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه میبدی» بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ ش از سوی مجمع ذخائر اسلامی چاپ شده بود. در فهرست اخیر، علاوه بر افزایش کتاب‌های دیگر، به صورت نفیس و رنگی از سوی نشر باقیات به طبع رسیده، در ۴ دفتر، که جلد پایانی به فهارس فنی و تصاویر منتخب هنری اختصاص یافته است. در فروردین ١٣٩٨ این فهرست با عنوان «نسخه‌های دیوانکده و کتابخانه ادیب میبدی» در صد نسخه منتشر شد قرار است بر این فهرست دفتر پنجم نیز افزوده شود که تاکنون به علت اینکه عدد نسخه‌های خطیِ جدید به پانصد نرسیده، برای این مجلد اقدام نشده است.
این مجموعه از چند جهت نفیس است: هم از لحاظ اصل کتاب‌ها و نسخه‌های معرفی‌شده و بعضاً نویافته که حتی در فهارسی همچون فنخا یا دنا معرفی نشده است و هم روش فهرست‌نویسی کتاب‌ها و هم کیفیت چاپ. این فهرست، رنگی است و مشتمل است بر تصاویر صفحات مهم و زیبای نسخه‌های معرفی شده. اگرچه به تعداد محدود ١٠٠ نسخه منتشر شده است.
کتاب‌های خطی کتابخانه ادیب میبدی، طیف وسیعی از مؤلفان و اندیشه‌ها را شامل می‌شود. از طوایف سنی و شیعی و برخی فرق صوفیه و… .
بعضی نسخه‌ها در این فهرست، پر بسامد است مانند آتشکده آذر، اثر لطفعلی بن آقاخان آذر بیگدلی که نسخه‌های متعددی از این کتاب در کتابخانه ادیب میبدی موجود است. علت تکرار عناوین از یک کتاب، این است که بعضی افراد که کتابخانه خود را اهداء کرده‌اند، به تصحیح بعضی کتاب‌ها اشتغال داشته‌اند و نسخ متعددی از یک کتاب را جمع‌آوری کرده‌اند و همه آن نسخه‌ها اهداء شده است.
یکی از امتیازهای کتابخانه ادیب میبدی، نسخ رسائل بزرگان دین اعلی الله مقامهم است که در این مجموعه نگهداری می‌شود: نسخه‌های متعددی از رسائل هر یکی از عالمان دین مرحوم شیخ احمد احسائی، مرحوم حاج سید محمدکاظم رشتی، مرحوم حاج محمدکریم کرمانی و مرحوم حاج میرزا محمدباقر شریف طباطبائی اعلی الله مقامهم.
همچنین در این فهرست، ترجمه رساله‌ای از سید مرحوم رفع الله شأنه نیز ملاحظه می‌شود. از مجالس و مواعظ مرحوم آقای کرمانی و مرحوم آقای شریف طباطبائی نفعنا الله بعلومهما نیز نام برده شده است.
اینکه رسائل عدیده‌ای از مرحوم آقای شریف طباطبائی رفع الله شأنه در فهرست این کتابخانه ملاحظه می‌شود، جالب توجه است. کتابخانه‌های محدودی هستند که شامل نسخه خطی از آثار این بزرگوار باشند. فهرستی از آثار بزرگان دین که در این کتابخانه است، در پایان این یادداشت ارائه خواهد شد.
شاید نفیس‌ترین نسخه خطیِ مکتبیِ این کتابخانه، کتاب مستطاب ارشادالعوام به خطّ عالم ربانی مرحوم حاج میرزا محمدباقر شریف طباطبائی اعلی الله مقامه است. در مجلد سوم فهرست این کتابخانه چنین آمده است:
«)2015)
ارشادالعوام
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (١٢٨٨)
جلد اول کتاب است.
نستعلیق، محمدباقر بن محمدجعفر قِهی اصفهانی، روز پنج شنبه نیمه ماه جمادی الثانی ١٢۶۵، عناوین و نشانی‌ها شنگرف، در برگی پایان کتاب حرزی به نقل از میرداماد به خط عادل بن مراد اردستانی و به تاریخ ١٢۶٨ افزوده شده است، جلد تیماج قهوه‌ای ضربی
١۶٧برگ، ٢٠س، ٢٢×١٧ سم. »
چند مطلب در این باره شایان توجه است
١. در سال کتابت این نسخه (١٢۶۵ق) مرحوم آقای شریف طباطبائی اعلی الله مقامه به‌تازگی با عالم ربانی مرحوم حاج محمدکریم کرمانی آشنا شده بودند. در سال ١٢۶١ اولین دیدار ایشان در کرمان رقم خورد. همان سالی که مرحوم آقای کرمانی قصد تشرف به مشهد مقدس را داشتند ولی روی جهاتی این زیارت انجام نشد. در کتاب عبرة لمن اعتبر آمده است:
«چون پدر از موافقت و مرافقتش [مرحوم آقای شریف طباطبائی] دل نمیکند و به مفارقتش راضی نمیگشت، لهذا از عزیمت سفر و شوری که بر سر داشت احدی را در قهی آگهی نمیداد زیرا که کسی وی را همراهی نمیداشت. تا آنکه خبر حرکت حاجی محمدکریم خان را از کرمان به عزم تشرف آستان عرش بنیان حضرت علی بن موسی الرضا علیه و علی آبائه آلاف التحیه و الثناء از راه دارالعباده یزد شنیده پس از شدت شوق جانش به لب رسیده و مخفیانه تهیه سفر را دیده و با دو نفر دیگر هم‌سفر و رهسپار گشته و به ورود دارالعباده به شرف حضور مراد و مقصود خود جاننثار و خدمتگزار میگردد. و پدر چون از حال و خیالش مخبر گشته خرجی سال را برایش ارسال میدارد.
و در آن اوقات به واسطه پراکندگی سیستانی و بلوچ به اطراف و اکناف حاجی محمدکریم خان عزیمت ارض اقدس را به رجعت کرمان تبدیل کرده تا آنکه سال آینده شرفیاب گردد.
لاجرم حاجی میرزا محمدباقر هم مسافرت کرمان را در رکابش هم‌عنان و لدی الورود در مدرسه ابراهیمیه منزل و مکان گرفته. پس به تکمیل علوم و تحصیل حکمت و رسوم مرحوم شیخ احمد لحسائی که شرط حکمتش را به طور حقیقت تطبیق با شریعت قرار داده و الحق که عجب اساسی محکم به کار نهاده همی پرداخته. و چون همش همواره اوقات در هر فنی، تفکر و تحقیق بوده به اندک زمانی توفیقش رفیق گشت.»
و ظاهراً طبق این نسخه نویافته، این بزرگوار نخستین مطالعات خود را کتاب مبارک ارشادالعوام قرار داده‌اند و استنساخ کرده‌اند؛ شاید برای اینکه نسخه‌ای اختصاصیِ خود داشته باشند.
٢. این نسخه، بخشی از مجلد اول کتاب ارشادالعوام است. محتمل است که چهار جلد را کتابت کرده‌اند و در دیگر کتابخانه‌های شخصی یا عمومی نگهداری می‌شود و هنوز فهرست نشده است.
٣. آنچه به قلمِ این بزرگوار به ما رسیده است، چند رساله خطی است که از تصنیفات خود ایشان است و بعضی نامه‌ها که به مُهر ایشان مزیّن است. اما تاکنون نسخه‌ای به‌خطّ آقای شریف طباطبائی گزارش نشده که از آثار خود ایشان نباشد. این نسخه نفیس از کتاب ارشاد را می‌توانیم نخستین نسخه خطی‌ای بدانیم که به‌خطّ ایشان است و از آثارشان نیست.
.4در واقعه همدان، نوع نسخه‌های اصلیِ خطّ مرحوم آقای شریف طباطبائی یا به غارت رفت یا سوزانده شد. چند نسخه‌ای که امروز به‌خطّ ایشان به ما رسیده چنین است:
اصول المهمة فی شرح کلیات الحکمة، ابطال الباطل، کشف الحق، جواب شیخ مفید شیرازی، النعل الحاضرة، ایضاح، موضح، توضیح، ردّ میر محمدعلی رفسنجانی، جواب میرزا حسن علی خان نائینی، شرح حدیث من عرف مواقع الصفة، جواب سؤالات نائین، الفقه کتاب الطهارة (که ناتمام است).
می‌توانیم این نسخه خطیِ نفیس از کتاب ارشادالعوام را بر این فهرست بیفزایم با این تفاوت که اثر مرحوم کرمانی اعلی الله مقامه را کتابت فرموده‌اند.
5.این نسخه، موقعیت و جایگاه کتاب ارشادالعوام را میان دوستداران و تابعان فکری مکتب نشان می‌دهد که شخصی عالم و عالم‌زاده همچون آقای شریف طباطبائی، در همان سال‌های ابتدائیِ آشنایی با مکتب، به استنساخ این کتاب اقدام می‌کند. پس به‌جاست که بعدها خودِ این بزرگوار در رساله‌ای بنویسند:
«کتاب مستطاب «ارشاد» مونسی است از هر وحشتی و علمی است در دین از هر جهلی و ذکری است از هر غفلتی و یقینی است از هر شکی و حکمتی است از هر سفهی و حَکَمی است در هر اختلافی. رفع می‌کند از دین تحریف غالین و انتحال مبطلین و تأویل جاهلین را و عروة الوثقی است لا انفصام لها بین اللّه و حججه و بریّته.»
و دیگر جای تعجب نیست که بدانیم یکی از تلاش‌های این بزرگوار، پاسخ‌گویی به اشکالاتی است که مخالفان بر همین کتاب ارشادالعوام وارد دانسته‌اند. از اشکالات کودکانه شخصی به نام «ملا کاظم» گرفته تا کتاب محمدحسین شهرستانی به نام «مسترشدالانام فی ردّ ارشادالعوام».
درباره اشکالات ملاکاظم بر کتاب ارشادالعوام می‌فرمایند:
« این معنی به ارث رسید به علمای بعد که چون ملا کاظم بنای هرزگی را گذارد و به تدریج هرزگی را زیاد کرد تا آنکه در حاشیه کتاب مبارک «ارشادالعوام» به گمان خودش ردی نوشت و مردم فهمیدند که ملا کاظم بر ارشاد رد نوشته طالب دیدن آن شدند و کتابی را که در حاشیه آن رد نوشته بود به دست آوردند و در مجالس علمای اعلام بلکه در مجالس حکام عرف آن حواشی را خواندند و همگی زبان طعن بر او گشودند حتی کسانی که محبتی با صاحب ارشاد نداشتند زبان طعن بر روی او گشودند که فلان فلان شده ما را هم رسوا کردی و کاری کردی که مردم به ما بگویند که شما هم که بر «ارشادالعوام» ایرادی دارید از این قبیل ایرادها خواهد بود. پس چون از هر طرف از اهل شرع و عرف و دوست و دشمن تسفیه و تحمیق او را کردند و دید رسوای خاص و عام شده نتوانست در همدان بماند و سبب رفتن او از همدان همین نوشتن خرافات در حاشیه «ارشادالعوام» شد و همان کتاب الآن نزد این خاکسار است اگر کسی طالب فهم فضل و علم و تقوای ملا کاظم است، از کلمات او همه آنها معلوم می‌شود کتاب حاضر است و یکی از ایرادات او این است که حضرات ادعا می‌کنند که علم کیمیا دارند و در کذب ایشان کفایت می‌کند فقر و ناداری و پریشانی خودشان و سایر مقلدین ایشان و کسی از رفقای خود ملا کاظم به او گفته بود: ای احمق! اگر در جواب بگویند که جناب امیر؟ع؟ یقیناً علم کیمیا داشتند و مع ذلک سه روز متصل روزه گرفتند و به آب گرم افطار فرمودند و آن قلیل قوتی که داشتند به سائل دادند تا آنکه آیه مبارکه و یؤثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصة در شأن ایشان نازل شد پس چرا طلا و نقره نساختند و خود و عیال خود و شیعیان خاص خود را در پریشانی و فقر و فاقه گذاشتند، جواب چه خواهی گفت؟!
بالجمله، از حالات ملا کاظم این بلد بهتر از من باخبرند و میدانند که لایق این نبوده که در مقابل شیخ مرحوم بایستند یا همقطار سایر علماء باشد.»
موقعیت کتاب ازالة الاوهام نیز مشخص است که مرحوم آقای شریف طباطبائی چگونه، جانانه، با بیانات محکم از کتاب ارشادالعوام دفاع کرده‌اند.
دیگر آثار این بزرگوار نیز آکنده از ذکر کتاب ارشادالعوام است و حتی در بحث ردّ نظریه لزوم وحدت ناطق شیعی، به‌طور مکرر به عبارات کتاب ارشادالعوام استشهاد می‌کنند. تفصیل این موضوع را در کتاب نمایی از دورنمای هورقلیا آورده‌ایم.
در پایان فهرست آثار مکتبیِ کتابخانه ادیب میبدی تقدیم می‌شود: 24 نسخه یا مجموعه خطی که بعضاً مشتمل بر رسائل متعددی است.
—
(61)
شرح الفوائد الحکمیة
از: شیخ احمد بن زین‌الدین احسائی (1241) نسخ، چهارشنبه 29 ذی‌الحجه 1247، عناوین شنگرف، برگ‌ها به رنگ آبی است، جلد تیماج قرمز.
296 گ، 14س، 22×16 سم
(87)
شرح الزیارة الجامعة الکبیرة
از: شیخ احمد بن زین‌الدین احسائی (1241)، نسخ محمدباقر بن احمد هزار جریبی، عید نوروز سه‌شنبه هفتم شوال1246 در قریه دو دانک هزار جریب، در صفحه آخر یادداشتی از محمدمهدی حسینی حاکی از اینکه در سال 1246طاعونی در گیلان بروز کرد و کاتب بدین مرض درگذشت، جلد گالینگور قهوه‌ای.
262 گ، 35 س، 5/28×19 سم
(132)
شرح الزیارة الجامعة الکبیرة
از: شیخ احمد بن زین‌الدین احسائی (1241)، نسخه چاپ سنگی است که به سال 1267 در طهران چاپ شده، روی برگ اول وقف‌نامه‌ای است با انشائی بلند پایه به تاریخ رمضان 1271 که از طرف مقرب الخاقان احمد خان ایروانی خیام باشی نوشته شده و تولیت به میرزا محمدعلی کرمانشاهی داده شده است، جلد تیماج زرشکی.
227 گ، 37 س، 5/34×22 سم
(161)
شرح رسالة علم الله تعالی
از: شیخ احمد بن زین‌الدین احسائی (1241)، شرح رساله فیض کاشانی است.
نسخ مغلوط، جعفر بن محمد نه بندانی، دوشنبه غره ربیع‌الثانی 1235، عناوین نوشته نشده است، روی برگ اول تملکی بدون نام با مهر بیضوی «عبده محمدابراهیم بن احمد» دیده می‌شود، جلد تیماج قهوه‌ای بدون مقوا.
90 گ، 18 س، 22×5/15 سم
(168)
علم الیقین
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288) نسخ، احمد بن ابوالقاسم مازندرانی با مهر دائری وی، سال 1282، عناوین و نشانی‌ها شنگرف، توسط کاتب تصحیح شده، روی برگ اول تملک حسن پاشا خان بیات به تاریخ غره جمادی‌الثانی 1350 و تملک سید مصطفی باکو به تاریخ 1880م و در صفحه آخر تملک مشهدی خلیل الله بن عبدالله دیده می‌شود، جلد تیماج مشکی ضربی.
166 گ، 17 س، 5/21×15 سم
(198)
شرح العرشیة
از: شیخ احمد بن زین‌الدین احسائی (1241) نسخ، سال 1265، عناوین در متن شنگرف و در حاشیه مشکی، روی برگ اول معرفی مؤلف از سید ناصر حسینی کرمانشاهی میبدی یزدی با مهر بیضوی «ناصر بن احمد المیبدی الحسینی» دیده می‌شود، جلد تیماج مشکی.
274 گ، 24 س، 21×15 سم
(218)
مجموعه:
1- الفوائد الحکمیة «1 پ _ 23ر»
از: شیخ احمد بن زین‌الدین احسائی (1241)
2- اجوبة مسائل ابن‌طوق (1) (23پ_ 79ر»
از: شیخ احمد بن زین الدین احسائی
آغاز: «الحمدلله رب العالمین.. انه قد ارسل الیّ الشیخ الارشد الشیخ صالح بن طوق».
3- اجوبة مسائل ابن‌طوق (2) (79ر_ 85 ر»
از: شیخ احمد بن زین الدین احسائی
آغاز: «الحمدلله رب العالمین… الشیخ احمد المذکور ألحق بذلک مسائل».
4- الوجود «85 پ_ 87ر»
از: شیخ احمد بن زین الدین احسائی
فائده بسیار مختصری است پیرامون شناخت انواع وجود (سه‌گانه) و فرق بین آنها، تحریر شده بیستم ماه رمضان 1223.
آغاز: «الحمدلله رب العالمین… الوجودات التی شار بلفظ الوجود الی العبارة عن معرفتها ثلاثة».
انجام: «فقد کشفت لک فی هذا الخطاب ما لا تراه فی کتاب و لا تسمعه من جواب، و الله ملهم الصواب…».
- اجوبة مسائل بعض الاخوان «91 پ_ 99 پ»
از: شیخ احمد بن زین الدین احسائی
پاسخ پرسش‌هائی است از اصفهان پیرامون چند حدیث مشکل، پاسخ‌ها استدلالی و سی‌ام جمادی الأول 1223 به پایان رسیده است.
آغاز: «الحمدلله رب العالمین… قد اتت الیّ بعض المسائل من بلد الأمان و الایمان اصفهان حرسه الله من طوارق الحدثان».
انجام: «و ان کان فی الشهادة فهو دور، و الحمدلله وحده…».
نسخ و نستعلیق، محمدرضی بن محمدکریم کرمانی، سال 1260، پس از رساله چهارم چند پاسخ پیرامون «وجود» برگرفته شده از نوشته‌های احسائی افزوده شده است، روی برگ اول معرفی شیخ احمد احسائی و شناسائی مجموعه به خطی جدید دیده می‌شود، جلد تیماج زرشکی.
99 گ، سطور مختلف، 21×15 سم
(410)
مجموعه:
1- ترجمه رساله سیر و سلوک «1 پ ــ 32ر»
از: ملا حسین بن علی خسروشاهی تبریزی (ق 13)
ترجمه تحت اللفظی است از رساله «سیر و سلوک» سید کاظم رشتی که در عصر وی و به درخواست بعضی از اخیار از خلصین اصحاب انجام شده است. آیات و روایات با متن عربی آمده و ترجمه می‌شوند.
آغاز: «سپاس بی‌قیاس و ثنای بی‌انتها مر خداوند کریمی را سزاست که از ذرات ممکنات را از فیض بی‌منتهای خود از مستوره عدم به معموره وجود آورده».
انجام: «و اعراض نما تو از باطل و باش محسن که پروردگار با زمره محسنین است…».
2- اجوبة مسائل البرغانی «33 پ ــ 59 پ»
از: سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی (1259) پاسخ پرسش‌های ملا علی برغانی است که رشتی هنگام سفر به مشهد مقدس و زیارت حضرت امام رضا علیه‌السلام نوشته است به روش متن و شرح و عناوین «قال ــ اقول»، با استفاده از آیات کریمه و احادیث اهل بیت علیهم‌السلام بر اساس باورهای مخصوص شیخیه.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… ان المولی الأجل و البحر الأقبل عارج معارج العلم و الیقین وراقی مراقی المعرفة بالتمکین».
انجام: «اما الاشارة بجمیع ما اردت فقد حصلت و الله سبحانه خلیفتی علیک و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم…».
نسخ، ربیع الثانی 1257، عناوین و نشانی‌ها شنگرف، روی برگ اول مهر مربع «عبده الراجی محمود» و در حاشیه صفحه دوم تملک محمد حسینی قزوینی متخلص به «خاک» دیده می‌شود، جلد تیماج قهوه‌ای بدون مقوا.
61 گ، سطور مختلف، 5/21×17 سم
(435)
مجموعه:
1- توضیح «1 پ ــ 122ر»
از: میرزا محمدباقر بن محمدجعفر قهی اصفهانی (1319) سرکار نصر الله خان خزل پس از دیدن کتاب‌های «ارشادالعوام» و «هدایة الصبیان» و عبارتی دیگر از حاج کریم خان کرمانی، در پاره‌ای از نظرات وی در آنها متحیر مانده و سؤالاتی به مؤلف این رساله تقدیم داشته، که پس از تحریر چند مقدمه عین عبارت‌های سؤال‌ها آورده شده و به روش شیخیان از آنها پاسخ می‌گوید و در نتیجه گفته‌های خزل را رد می‌کند و آراء کرمانی را تثبیت می‌نماید.
آغاز: «حمد خداوندی راست که نقصانی در حجت او نیست و درود مر حجت‌های او راست که به‌طوری که خواست زیستند».
انجام: «و اجتنب عن مزال الإقدام و کفایت کرد از برای صاحیان انصاف».
2- ایضاح «123 پ ــ 178 پ»
از: میرزا محمدباقر بن محمد جعفر قهی اصفهانی
پاسخ چند پرسش است تقدیم شده از مهدی قلی خان و شکر الله خان، پیرامون بعضی از گفته‌های حاج کریم خان کرمانی و اعتقادات خاص شیخیان، پاسخ‌ها با اندکی گسترش و استدلال نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… و بعد چون سؤالاتی چند رسید از جانب سنی الجوانب عمدة الخوانین العظام».
انجام: «باری عداوت با اهل حق مردم را به این بی‌شعوری هم می‌کند بکنند آنچه را که می‌توانند…».
نستعلیق و نسخ، کتاب اول هفتم جمادی الأول 1297 و کتاب دوم سه‌شنبه چهارم ذی‌القعده 1296، عناوین با مشکی نشانی دارد، جلد تیماج قهوه‌ای ضربی.
178 گ، 14 س، 11 سم
(616)
مثنوی
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288)
آغاز نسخه:
ای منزه پرده‌دار و پرده در ای به هر پرده در و از پرده در
نستعلیق نیکو، از عصر سراینده، سطرها چلیپا، نسخه بیاضی است، جلد تیماج زرد بدون مقوا.
160 گ، 6 س، 15×5/8 سم
(639)
الفصول
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288)
چند فصل است در مسائل کلی اعتقادی و اصول دین، به‌روش اعتقادات شیخیان بیشتر بر پایه‌های فلسفی و علوم عقلی.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… ان هذه کلمات دقیقة و حکم انیقة فی بیان مسائل کلیة و أبواب عامة».
آغاز نسخه افتاده: «نسبی و اشبه الاشیاء بالمطلق الحقیقی و آیة و دلیل علیه فی المقیدات و هو عرش الموجودات».
انجام: «فهو مما یطول به البیان و لنستوفیه ا‌ن‌شاءالله فی الفطرة السلیمة فی کتابنا الکبیر».
نستعلیق نیکو، حیدر علی اصفهانی، سال 1287 و به نقل از خط علی محمد لواسانی، جلد تیماج مشکی.
53 گ، 8 س، 21×14 سم.
(810)
مجموعه:
…3- الوصیة «185 پ ــ 188 پ»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی
این وصیت برای حاج میرزا یحیی نوشته شده است، هنگامی که وی به‌جهت ضرورتی از محضر کرمانی جدا می‌شده و از یزد به کرمان می‌رفته. این پندنامه هشتم شوال 1261 تحریر شده است.
آغاز: «الحمد لله و سلام علی عباده الذین اصطفی… ان هذه وصیة منی الی المولی الولی الحفی الصفی الوفی الزکی».
نسخ، کتاب اول و دوم به خط حسین بن محمد کرمانی، بیست و دوم شوال 1300 (پایان کتاب اول)، عناوین و نشانی‌ها شنگرف، در آغاز مجموعه فهرست تفصیلی کتاب اول آمده است.
رساله سوم نسخ، مهدی بن اسد الله، شب جمعه 21 جمادی الاول 1290، در صفحه اول مهر بیضوی به خط شبیه کوفی «محمد بن عبدالله بن هاشم بن عبدمناف» دیده می‌شود، پس از این رساله چند فائده و نامه افزوده شده است، جلد تیماج قهوه‌ای بدون مقوا.
195 گ، سطور مختلف، 21×17 سم
(956)
…2- علم الحصیات «10 پ ــ 18پ»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی
یازده فصل کوتاه است در چگونگی استفاده از چهل و یک سنگ‌ریزه برای یافتن و پیشگوئی چیزهایی که در ذهن انسان می‌گذرد یا در آینده پیش می‌آید. این رساله به درخواست ملا محمدحسین خان در شب پنجشنبه 25 شوال 1263 نگاشته شده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… قد سألنی جناب الأکرم الأفخم و الأحشم الأشیم قرة العین بلا مین».
3- شرح رساله (مسألة) من القانون «18 پ ــ 22ر»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی
میرزا زین العابدین طبیب از معنی عبارت ابن‌سینا در القانون «النبض طبیعة موسیقاریة موجودة» می‌پرسد و کرمانی به‌طور متن و شرح «قال ــ اقول» چگونگی جمع بین طبیعت و موسیقی را در پاسخ وی گزارش می‌دهد. این رساله روز 20 جمادی الثانی 1265 تحریر شده است.
آغاز: «الحمد لله و سلام علی عباده الذین اصطفی، و بعد فقد سألنی جناب الحکیم الحاذق و الطبیب اللاحق جناب المولی الأمین».
4- الموسیقی «22 پ ــ 34 پ»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی، حاجی مدعی است که فن موسیقی از آیات و نشانه‌های الهی است که همگان باید از آن بهره داشته باشند و کلیاتی از آن بدانند، لذا ضمن یک مقدمه و چهار باب دارای فصول این فن را با اختصار تشریح می‌نماید نه برای آموزش غنا و ساخت ترانه بلکه برای نشان دادن آیت و عظمت خدا، و روز پنجشنبه 19 ماه رجب 1262 تألیف رساله به پایان رسیده است.
عناوین رساله چنین است:
المقدمه: فی تعریف الموسیقی.
الباب الأول: فی معرفة الصوت و ما یلحق به.
الباب الثانی: فی حصر النسب و استخراج الأبعاد و مراتبها فی الملائمة و المنافرة.
الباب الثالث: فی الوصل و الفصل.
الباب الرابع: فی ذکر امور کلیة فی هذا العلم.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… ان هذه کلمات قلیلة کتبتها فی علم الموسیقی من باب أن فی کل علم بل فی کل شیء آیة من آیات الله».
5- تقسیم الارث «35 ر ــ 35 پ»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی
(972)
قصائد فی الرثاء
از: شیخ احمد بن زین‌الدین احسائی (1240)
چهارده قصیده است در رثای حضرت امام حسین علیه‌السلام.
نستعلیق نیکو، نزدیک عصر ناظم، جلد تیماج مشکی.
35 گ، 17 س، 5/21×5/14 سم
(1089)
مجموعه:
1- اصلاح الأرواح «1 پ ــ 11 ر»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288)
در وصف روح (زیبق) و چگونگی اصلاح آن با روش و رموزی که کیمیاگران به‌کار می‌برند و در آغاز رساله نکوهش از کار بدون تخصص آنان شده و تألیف رساله آخر ماه ذی‌الحجة 1269 پایان یافته است، در یک مقدمه و هفت باب بدین عناوین:
المقدمة: فی تعریف الروح.
الباب الأول: فی غسل الروح.
الباب الثانی: فی ازالة الأوساخ.
الباب الثالث: فی عقد الزیبق.
الباب الرابع: فی حل الزیبق.
الباب الخامس: فی عقد الزیبق ثابتاً.
الباب السادس: فی تخمیر الزیبق.
الباب السابع: فی تشمیع الزیبق.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… ان هذه کلمات متینة بل هی درر ثمینة کتبتها فی اصلاح الأرواح رجاء ان یوفق الله بها ابناء الحکمة الطالبین».
انجام: «و ان شبعته بمیاه الأجساد فلک فیه غنیة و غناء و فی تحصیلها عسر شدید و فیما ذکرنا فی هذا الکتاب کفایة لأولی الألباب…».
2- اصلاح النفوس «12 پ ــ 24 پ»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی
در آموزش‌های کیمیاگری با رمز و اشاره و تعمیه به روش اهل این فن و اصلاح نفس (کبریت و زرنیخ) که واسطه بین مبدأ و منتهی صنعت کیمیا دانسته شده، تألیف شده در ماه ذی‌الحجه 1269 در یک مقدمه و شش باب به این تفصیل:
المقدمة: فی تعریف النفوس.
الباب الأول: فی غسل الکباریت و الزرانیخ.
الباب الثانی: فی تکلیس الکباریت و الزرانیخ.
الباب الثالث: فی تصعید الکبریت و الزرنیخ.
الباب الرابع: فی تقریر الکبریت و الزرنیخ.
الباب الخامس: فی تشمیع النفوس.
الباب السادس: فی حل النفوس.
آغاز: «الحمد لله و سلام علی عباده الذین اصطفی… ان هذه درر یتیمة قد سمطها فی سلک النظم فی هذه الاوراق».
انجام: «و جمیع ما سوی ذلک خطأ محض و ضلال صرف و تلوین لا تکدین والله خلیفتی علیک».
3- اصلاح الأجساد «25 ر ــ 35 ر»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی
مؤلف مدعی است که در این رساله اسراری از علم صنعت و کیمیا و تبدیل فلزات و عناصر نهفته شده که دیگران بدان‌ها نرسیده‌اند، تألیف شده در آخر ماه ذی‌الحجه 1269 در یک مقدمه و نه باب بدین عناوین:
المقدمة: فی معرفة العناصر.
الباب الأول: فی تنقیة الأجساد و تخلیصها عن الأعراض.
الباب الثانی: فی تکلیس الأجساد.
الباب الثالث: فی تصعید الأجساد.
الباب الرابع: فی تشمیع الأجساد.
الباب الخامس: فی الحلّ.
الباب السادس: فی تقطیر الأجساد.
الباب السابع: فی عقد الأجساد.
الباب الثامن: فی تحصیل الأصباغ.
الباب التاسع: فی بعض النوادر العملیة.
(1137)
مجموعه:
1- مجالس «1 ر – 129 ر»
از: شیخ محمد باقر بن محمد جعفر قِهی اصفهانی (1319)
سخنرانی‌های ارشادی دینی دهه اول ماه مبارک رمضان است که گویا تندنویسی همانگونه که شیخ سخن می‌گفته نگارش داده است. هر یک از مجالس به آیه‌ای از قرآن کریم شروع شده و پیرامون آن آموزش‌های اخلاقی مذهبی بر طریقه‌ی شیخیه آمده با تحریری بدون ویرایش.
آغاز افتاده: «بسیار خدا خلق کرده که اول آنها را می‌گوید پس خانه‌های بسیار برای منفعت شما خلق کرده».
2- شرح دعای ماه رجب «129 پ – 140 ر»
از: شیخ محمد باقر بن محمد جعفر قِهی اصفهانی
شرح توضیحی ارشادی نسبتاً مختصری است بر دعائی که در ماه رجب خوانده می‌شود «اللهم انی اسألک بمعانی جمیع ما یدعوک بهی ولاة امرک» که گویند از توقیعات ناحیه مقدسه حضرت حجة بن الحسن علیه‌السلام می‌باشد. این شرح به درخواست بعضی از برادران ایمانی نوشته شده و روز پنجشنبه دوازدهم ربیع‌الثانی 1294 به پایان رسیده است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… چنین گوید بنده قاصر محمد باقر بن محمد جعفر غفر الله ذنوبهما و ستر عیوبهما».
انجام: «خداوند از برکت صاحبان این دعا که همه را اصلاح کند…».
3- رد گفته‌های همدانی «140 پ – 215 ر»
از: شیخ محمد باقر بن محمد جعفر قِهی اصفهانی
شخصی از حاج آقا رضا واعظ همدانی پیرامون مرام شیخی‌ها و اینکه آیا صحیح است یا ناصحیح، سؤال می‌کند و وی خطای مرام آنها را در پاسخ آن شخص توضیح می‌دهد. مرحوم قهی گفته‌های واعظ همدانی را در این رساله با استدلال‌هائی مخصوص فرقه شیخیه رد کرده و عقاید این فرقه را حق و درست می‌داند.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… در این اوان محنت توأمان سؤال و جوابی به نظر رسید که هوش از سر پرید».
انجام: «و همین قدرها در کشف حال جناب مسؤل کافی است و زیاده از این موجب ملال حال خوانندگان نمی‌شوم».
4- پاسخ پرسش‌هائی پیرامون شیخیه «215 ر – 231 پ»
از: طباطبائی
چند سؤال و شبهه است پیرامون عقاید بعضی از شیخیه که شخصی گویا از قهی یا حاج کریم خان کرمانی پرسیده، و چون وی پرسش‌ها را قابل برای پاسخ ندانسته طباطبائی از زبان وی بدان‌ها پاسخ گفته است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… چنین گوید العبد المنتمی الی الطباطبا من آل عبا که جناب قبله‌گاه بعضی الحجاج و المعتمرین فرمایش فرموده».
انجام: «و بی‌انصافی کافر و منافق شده و می‌شود هرکافر و منافق، و الانصاف افضل الأوصاف کائنة ما کانت و بالغة ما بلغت».
(1382)
مواعظ
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288)
مجموعه مواعظ و سخنرانی‌هائی است دینی اخلاقی تدوین شده بدون تنظیم مخصوص، با استناد به آیات کریمه و احادیث اهل بیت علیه‌السلام، بر پایۀ روش خاص کرمانی و نظرات و عقاید شیخیان.
نستعلیق، ابراهیم بن میرزا عبدالوهاب کاشانی، شانزدهم ربیع‌الأول 1293، نشانی رؤس مطالب شنگرف، برگ‌های اول فرسوده و بخشی از
(1947)
مجالس
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288)
سخنرانی‌های ارشادی است برای ترویج نظرات مخصوص بر پایه باورهای شیخیه، که حاجی پیرامون آیه شریفه «ان اول بیت وضع للناس ببکة» و «الله نور السماوات و الارض» ایراد نموده و کاتبان آنها را بازنویس کرده‌اند. در این سخنرانی‌ها گاهی آیه با روایتی به‌عنوان شاهد آمده و پایان مجلس بیست و پنجم نام محمد جعفر بن (کریم خان) در قریه لنکر و تاریخ دوازدهم جمادی‌الثانی 1280 دیده می‌شود که احتمالاً محرر مجالس باشد.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… خداوند عالم در کتاب محکم خود می‌فرماید ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکاً و هدی للعالمین».
نستعلیق، از اواخر سدۀ سیزدهم، توسط کاتب تصحیح شده است، جلد تیماج قرمز ضربی.
309 گ، 19 س، 22×5/16 سم
(1968)
مجموعه:
1- حقیقة الجن «1 پ – 16 ر»
از: سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی (1259)
بحثی است پیرامون حقیقت و اصل وجود جن که در قرآن کریم بدان تصریح شده است و بیان چگونگی خلقت و اصناف و اشکال و خورد و خوراک و مدت عمر و سلوک جنیان با آدمیان و پایان زندگیشان و آسیب آنها، پاسخ پرسشی است از یکی از متدینین که متن سؤال وی تقطیع شده و به طور «قال – اقول» با استدلال پاسخ گفته می‌شود. نگارش این رساله روز چهارشنبه 21ماه رجب 1257 هنگام زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نجف اشرف پایان یافته است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی محمد المبعوث علی کافة الخلائق من الجن و الانس و الاولین و الآخرین».
انجام: «و اعمل بقوله علیه‌السلام خذ من القرآن ما شئت تسلم، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین».
2- اجوبة المسائل الشیرازیة «16 پ – 86 پ»
از: سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی
پاسخ پرسش‌های آقا محمد ابراهیم شیرازی است که با عناوین «قال – اقول» و تفصیل نوشته است با استناد به بعضی آیات قرآنی و روایات و احادیث اهل بیت علیه‌السلام، پیرامون: معنی نبوتین و ولایتین، الفرق بین النبی حال حول القدرة و الولی حول العظمة، شرح جمله «یا من دل علی ذاته بذاته»، حقیقت جبرئیل و وساطت وی در وحی، معنی ملائکه و اصناف آنان، معنی تفویض، امامت در عداد اصول دین، معنی نیت، معنی قلب و فرق بین عقل و روح، دین و مذهب و اسلام و حقیقت و شریعت و طریقت، معنی عصمت و حقیقت آن.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… اما بعد فیقول العبد الجانی و الأسیر الفانی المقید بوثائق الآمال و الأمانی».
انجام افتاده: «و لا یخایل من یلحقه التنظیر – الخ، فأبان علیه‌السلام ان استخلاص…».
نسخ و گاه نستعلیق دهه اول جمادی‌الثانی1260 (پایان کتاب اول و همه مجموعه به یک خط است)، عناوین و نشانی‌ها شنگرف، جلد تیماج مشکی.
86 گ، 21 س، 21×15 سم
(1993)
مجموعه:
1- ایضاح «1 پ – 36 پ»
از: شیخ محمد باقر بن محمد جعفر قهی اصفهانی (1319)
پاسخ سه پرسش مهدی قلی خان و شکر الله خان است، پیرامون: وحدت ناطق، عقیدت حاج محمد خان کرمانی، نسبت معصیت به بعضی از انبیاء. در این پاسخ‌ها به بعضی آیات و روایات و گفته‌های مشایخ شیخیه مخصوصاً حاج کریم خان کرمانی استشهاد شده است. این جواب‌ها عصر روز سه‌شنبه چهارم ذی‌القعده 1296 پایان یافته است.
به شمارۀ (2/435) نیز رجوع شود.
انجام این نسخه: «وقایة الله خیر من توقیعنا، و لا حول و لا قوة الا بالله…»
2- خاتمه ناصریه «37 ر – 50 ر»
از: حاج زین العابدین خان بن کریم خان کرمانی
حاج کریم خان کرمانی هنگام سوء قصد انگلیس به بندر بوشهر در سال 1273، کتابی به نام «رساله ناصریه» در وجوب جهاد با دشمنان و کفار نوشته و در خاتمه آن جمله‌ای از اوضاع استعماری آینده را در کشورمان پیش‌بینی کرده بود، چون خاتمه آن رساله به‌نظر حاج زین العابدین خان دارای اهمیت ویژه می‌باشد با تقدیم مقدمه‌ای جداگانه عرضه می‌شود تا وسیله تنوع و بیداری مسلمانان گردد.
آغاز: «الحمد لله و سلام علی عباده الذین اصطفی، و بعد چنین گوید بنده مسکین… چون در این اوان محنت اقتران».
انجام: «و از عواقب این امر خائف باشد و چون غرض همین‌قدرها بود به اینجا ختم شد…».
3- مجالس «51 ر – 227 ر»
از: شیخ محمد باقر بن محمد جعفر قهی اصفهانی (1319)
ده مجلس سخنرانی و مواعظ قهی است پیرامون آیه شریفه «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون».
(2001)
مجموعه:
1- اجوبة مسائل الرشتی «1 پ – 56 پ»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288)
پاسخ پرسش‌های آقا علی بن آقا احمد رشتی است.
2- اجوبة مسائل التفتی «57 پ – 78 ر»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی
پاسخ پرسش‌های سید ابوالقاسم از تفت می‌باشد.
3- اجوبة مسائل الخراسانی «79 پ – 132 ر»
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی
پاسخ پرسش‌های حاج ملا مهدی بن عبدالکریم خراسانی است.
نسخ، محمد صادق طباطبائی جندقی، سال1272، عناوین نوشته نشده است، جلد تیماج مشکی بدون مقوا.
132 گ، 15 س، 5/15×5/10 سم
(2015)
ارشادالعوام
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288)
جلد اول کتاب است.
نستعلیق، محمدباقر بن محمدجعفر قِهی اصفهانی، روز پنج شنبه نیمه ماه جمادی الثانی 1265، عناوین و نشانی‌ها شنگرف، در برگی پایان کتاب حرزی به نقل از میرداماد به خط عادل بن مراد اردستانی و به تاریخ 1268 افزوده شده است، جلد تیماج قهوه‌ای ضربی.
167برگ، 20س، 22×17 سم
(69)
الفصول
از: حاج کریم خان بن ابراهیم کرمانی (1288)
فصولی است در دستور کیمیاگری و علم صنعت که بعضی از دستورها به رمز و بعضی دیگر صریح ذکر شده و بیشتر آنها را کرمانی مدعی است که خود تجربه کرده، با عناوین «فصل – فصل» و به طور متوسط نگارش یافته است.
آغاز: «الحمد لله رب العالمین… ان هذه کلمات متفرقة فیما جربت من الأمال الصنعویه اذ عرفت بالعلم عیاناً و مشاهدة من الحکم الفلسفیة».
انجام: « و صدقه بعض الاخوان بالعمل و هو طریق حسن أسلم من البواقی».
نسخ، از عصر مؤلف، عناوین فصل‌ها مشکی درشت، جلد
دورو تیماج رو مشکی پشت و عطف و حواشی تیماج قهوه‌ای.
143 گ، 17 س، 5/17×11 سم
(125)
شرح الزیارة الجامعة
از: شیخ احمد بن زین الدین احسائی (1241)
نسخ، جزء اول به‌خط علی بن محمد قائنی، 12شوال 1235. جزء دوم و سوم به‌خط محمد حسین استرابادی. در صفحه اول مهرهای بیضوی «علی اصغر» و «م ح م د الحسینی» و «محمد تقی بن محمد رفیع» دیده می‌شود، جلد تیماج قهوه‌ای.
250 گ، سطور مختلف، 30× 21 سم
سال‌روز ولادت عالم ربانی مرحوم حاج محمدکریم کرمانی اع
18 محرم الحرام 1443