هر نسخهای خطی حکایتی دارد و داستانی. این ماجراها هر کدام از جهتی جالب توجه است. یکی از این نسخهها، نسخهای است در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره 3092. کاتب این مجموعه خطی محمدهادی بن حاجی فتحالله قزوینی است که در رشت کتابت کرده و رسائل برخی علماء را در این مجموعه گرد آورده است.
آنچه در این نسخه جلب توجه میکند، عناوین رسائل و مؤلفان آنهاست. در این مجموعه خطی، 17 موضوع و رساله مختلف کتابت شده است. رسائلی از ملاصدرا، علاءالدوله سمنانی، رسالهای از سید محمدماجد حسینی، رسائلی از ملا علی نوری و گزیده رسائلی از عالم ربانی مرحوم شیخ احمد اَحسائی.
تقابل و مخالفت افکار مرحوم شیخ احمد اَحسائی با مبانی و افکار ملاصدرا و علاء الدوله سمنانی در اوساط علمیه واضح بوده است. اما کاتب، از هرکدام یک رساله یا رسائلی را در مجموعهاش نقل کرده است!
حاشیههای ملا علی نوری بر شرح الزیاره شیخ مرحوم اع موجود است و البته درباره تقابل او با افکار شیخ نیز گزارشهایی در دست است.
میان فِرَق صوفیه نیز بعضی جرح و نقدها هست. برای نمونه علاء الدوله سمنانی که از کِبار صوفیه است بر فتوحات ابنعربی حاشیه زده و درباره تعبیر «سبحان من اظهر الاشیاء و هو عینها» نگاشته است:
«ان الله لایستحیی من الحق ایها الشیخ لوسمعت من احد یقول ان فضلة الشیخ عین وجود الشیخ البته لاتسامحه بل تغضب علیه فکیف یسوغ لک انتنسب هذا الهذیان الی الملک الدیان تب الی الله توبة نصوحا لتنجو من هذه الورطة الوعرة التی تستنکف عنها الدهریون و الطبیعیون.»
چون در این رساله از علاء الدوله سمنانی رسالهای نقل شده، به مطلب بالا اشاره شد و گرنه نمونههای بارزتری از موضعگیری و اختلافات اساسی وجود دارد. برای نمونه مواضع سید قطبالدین نیریزی و شاگردان او در برابر ابنعربی و ملاصدراست.
اما کاتب و گردآورنده، از همه نقدها و جرحها چشمپوشی کرده و از همه اتجاهات فلسفی در مجموعهاش رسالهای آورده است!
کاتب، رسالهای هم از سید ماجد حسینی بحرانی از حکیمان و فقیهان قرن دوازدهم نیز آورده. وی آثاری در فقه و اصول و فلسفه و عرفان نگاشته است.
هدف کاتب از گردآوری این رسائل که هر کدام نماینده یک تفکرند، چیست؟ شاید اگر شرح حالی ازو به دست آید، بتوان مطمئنتر پاسخ داد. اما عجالتاً میتوانیم بگوییم یا خوض در بطون معارف دینی را صرفنظر از مبانی، وجه اشتراکی در نظر گرفته است یا در پیِ سنجش افکار بوده است یا خواسته ویترینی از افکار مختلف فلسفی را فراهم آورد. شاید هم از موافقان شعر حافظ بوده است که «جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه، چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند.» به هر روی این مجموعه خطی با تنوع رسائل آن، یکی از نمونه های کم یاب در این زمینه است.
فهرست این مجموعه چنین است:
1. اسرار الآیات و انوار البینات از صدرای شیرازی (فریم 7 تا 114)
2. شرح «کنت کنزاً مخفیاً…» از علاءالدوله سمنانی چنانکه در پایان آن آمده است: «من افادات الشیخ علاء الدولة السمنانی» (فریم 115)
3. حدیث حضرت امیر علیهالسلام به ابوالأسود دوئلی و چند روایت دیگر (فریم 115)
4. بعضی اشعار و روایات (فریم 116)
5. ایقاظ النائمین و ایعاظ الجاهلین از سید محمد ماجد بن ابراهیم حسینی درباره غنا (فریم 117 تا 126)
6. شرح حدیث زینب العطارة از ملا علی نوری سپاهانی در شرح این حدیث که در روضه کافی روایت شده است، آمیخته با مسائل فلسفی و عرفانی (فریم 127 تا 182)
7. بخشهایی از شرح الحکمة العرشیة از ملااسماعیل اصفهانی مشهور به واحدالعین (فریم 183 تا 230)
8. بخشی از مختصر شرح حیاة الارواح میرزا حسن گوهر (فریم 231 تا 250)
9. رسالهای از شیخمرحوم شیخ احمد احسائی اعلیاللهمقامه در مباحث الفاظ، مطبوعه در مجلد ششم جوامعالکلم (فریم 250 تا 285)
10. از فوائد فی مبانیالاصول از شیخ مرحوم اعلیاللهمقامه، مطبوعه در مجلد ششم جوامعالکلم (فریم 285 تا 291)
11. از فوائد شیخ مرحوم اعلیاللهمقامه، مطبوعه در مجلد ششم جوامعالکلم (فریم 292 تا 299)
12. جواب بعض السادات فی الرؤیا، رسالهای از شیخ مرحوم اعلیاللهمقامه، مطبوعه در مجلد دوم جوامعالکلم (فریم 299 تا 300)
13. بخشهایی از رساله جواب دامغانی عمروانی، مطبوعه در مجلد دوم جوامعالکلم (فریم 300 و 301)
14. بخشهایی از رساله جواب بعض العلماء فی احوال البرزخ، درباره ملک نقاله، مطبوعه در مجلد پنجم جوامعالکلم (فریم 301)
15. اشعار (فریم 301 و 302)
16. السراج المنیر فی الکشف عن الوحدانیة الکبری از ملا علی نوری با حواشی «منه دام ظله العالی» (فریم 302 تا 350)
17. بخشهایی از فوائد شیخ مرحوم اعلیاللهمقامه (فریم 350 تا آخر مجموعه)
5 جمادی الثانیة 1442