چهار سال قبل، هنگامه انتخابات آمریکا، در نجف اشرف بهسر میبردیم. هماتاقی که از قضا مدیر کاروان هم بود و ناآشنا با تعالیم مکتبی، سر بر صفحه گوشی خم کرده و انتخابات را رصد میکرد و با گزارشهای لحظهبهلحظه، برای مطالعه من پارازیت میفرستاد و بالاجبار باید چیزکی پاسخ میدادم: عجب، تعجب است، بله، درست… و چندین و چند لفظ دیگر. آن شبوروز به سختی گذشت. هر زمان که در هتل بودیم، باید این گزارشها را تحمل میکردم.
از دیروز که موج انتخابات جدید آمریکا آغاز شده و هرگاه صفحه گوشی را روشن میکنیم خبرها از همه سمت یورش میآورد، این خاطره بهیادم آمد.
این همراهیِ با این انتخابات، نشاندهنده این است که حتی مؤمنان هم با «سیلِ» فضای مجازی همراه میشوند. از مقاومتِ ایمانی کاسته شده و سرگرمی حرف اول را میزند. مهم نیست که یک شبانهروز از عُمرم گذشت، یا دو شبانهروز یا حتی بیشتر، اما مهم است که بدانم در فلانایالتِ آمریکا، رأی با کیست.
همراهیِ با انتخابات، موضوعی است که پُررنگ شده است. و گرنه مؤمنان با نوعِ موجهای فضای مجازی همراهی کرده و حتی چالشها را دنبال میکنند.
اینجا نمیخواهیم از این سخن بگوییم که این همراهی، «همدلی» را هم خواهد آورد. کسی که عُمر خود را برای موضوعی خرج میکند، یعنی «همدل» است که این گوهر گرانبها را به این آسانی دور میریزد. اگر به «زبان قال» بگوید همدل نیستم، «زبان حالِ» او مکذّبِ اوست.
همچنین به یادآوری نیازی نیست که همه این پیگیریها، مصداقِ «خوراک آلوده» است. خدا میفرماید: فلیَنظُرِ الانسان الی طعامه. یعنی انسان به علمی که فرا میگیرد، نگران باشد. همه آنچه از راهِ چشم و گوش وارد کالبد و روح ما میشود و فرا میگیریم، خوراکِ ماست. یا این خوراک، کِرمهای کثیف است یا طعامی پاکیزه و نظیف. دیدهاید گاهی از بس در فضای مجازی سُر خوردهاید که وقتی به خود میآیید، سَرِتان سنگین است از این کِرمهای بیخودی.
اینجا نمیخواهیم نصیحت کنیم یا توبیخ یا سرزنش یا… .
اینجا صرفاً میخواهیم متذکر شویم که حالِ امروزِ ما با خطکشیهای مکتبی، چهمقدار فاصله دارد… .
در مکتب، مراجعه به اخبارِ روز، مرزبندی شده است و باید به کلیاتی از خبرها اکتفا نمود. اما غرقشدن در این فضا، بهشدت مذمت شده است. معاشرت با اهلباطل را فرمودهاند دو گونه است: یا مستقیماً شخص با اهل باطل نشستوبرخاست کند یا اینکه وقت خود را با تلویزیون و فیلمها و روزنامهها و فوتبالها و… پُر کند.
بیش از سیسال قبل برای ما در منابر فرمودهاند تعجب است از کسی که صبحبهصبح با وَلَع روزنامهها را ورق میزند… گویا به معشوق خود رسیده است.
امروز بهجای روزنامه، فضای مجازی نشسته است.
میفرمایند:
«اینها همهاش مجالست با اهل باطل است. با خودش نگوید من که در میان آنها نیستم، فقط در صفحه تلویزیون میبینم یا مثلاً در رادیو میشنوم یا در روزنامه میخوانم. فرق نمیکند، تمام اینها مثل معاشرت و مجالست با اهل باطل است.
وجود انسان از این بطالتها پر میشود و عقل ضعیف میشود. اصلا بطالت عقل را ضعیف میکند و از آنطرف نفس اماره در آنچه که نباید قوت بگیرد قوی میشود.
آنوقت شهوتها، تمایلات، معاصی، اینها همه از انسان سرمیزند. از مقام قرب الهی دور میشود، از رحمت خدایی دور میشود و خودش هم نمیفهمد چه چیز باعث این دوری و کدورت شده؟! چه چیز سبب این همه بلا و مشقت شده؟! همین امور.
تو سفیه شدهای و خودت هم نمی فهمی. تو از مجالست با اهل باطل لذت بردهای، حال به هرطور که باشد. لذت که بردی، نفس اماره تو قوت پیدا کرده و عقلت ضعیف شده. چه میخواهی؟! انتظار چه لطفی و کرمی از خدا داری؟!» (نماز، ج١، ص١۴٣)
مکتب، بهطور مطلق مراجعه به اَخبار روز را ردّ نکرده است؛ اما برای همان مراجعه اندک هم خطکشی قرارداده است. اگر هم بزرگان دین اعلی الله مقامهم احیاناً به روزنامهای مراجعه میکردهاند، برای مسیر حق بوده است و استفادههای معرفتی بردهاند.
جالب است که اشاره کنیم مرحوم آقای شریف طباطبائی اعلی الله مقامه جریانِ فَصدِ یک حیوان را نقل کرده و میفرمایند در روزنامه دیدهاند و استفاده معرفتیِ خود را مطرح میفرمایند:
«و این مطلب را فرنگیها میگویند. فرنگیها یکوقتی فصد کردند سگی را و این حکایت توی روزنامهها بود دیگر خدا میداند واقع هم شده یا نشده… این حکایت را خودم توی روزنامههای آنها دیدم نوشته بود… .» (درس روز شنبه، ٣ ذوالقعده ١٣٠٧)
یا مرحوم آقای کرمانی اعلی الله مقامه که بر اَخبارِ پزشکانِ معاصرِ خود آگاه بودند، برای وقتگذرانی و اتلاف عُمر نبوده است (کاری که امروز در فضای مجازی مرتکب میشویم) بلکه برای بررسی و نقدِ آن و ارائه تحلیل بوده است.
بههرروی آنچه در این نوشتار در پی آن بودیم، از جنس نصیحت نبود؛ چراکه مؤمنان خود، آگاهند. صرفاً خواستیم بگوییم که در سیلِ فضای مجازی همچون پرِ کاهی شدهایم و باید درباره نزدیکشدن به معیارهای مکتبی بیندیشیم… .
البته میدانیم تمام این لحظات و دقایق در لوح اعمالمان بایگانی میشود و در حال احتضار همه آنها را مرور خواهیم کرد و هنگام حسرتها آغاز میگردد. امیرالمؤمنین علیهالسلام از آن حالت خبر دادند و فرمودند: یُفَکِّرُ فِیمَ أَفْنَی عُمُرَهُ وَ فِیمَ أَذْهَبَ دَهْرَه.
برای ما مهم این است که در اینگونه جریانها متذکر باشیم که پشت پرده هرگونه عزل و نصبی بستگی دارد به اسم المدبر خداوند متعال حضرت بقیة الله الاعظم حجة بن الحسن علیهماالسلام و عجل الله فرجه الشریف المبارک. امیدواریم از برکات آن بزرگوار علیهالسلام خیر حق و اهلحق رقم بخورد ان شاء الله العزیز الکریم الرحیم.
٢٠ ربیعالاول ١۴۴٢